Jeśli Twoje dziecko się jąka

Czy to jest jąkanie?

Jąkanie to zaburzenie mowy, które od lat uznane jest za niepełnosprawność. Często niesłusznie przypisywane jest maluchom, które w wieku 3, 4 czy 7 lat zaczynają mówić niepłynnie.

A oto podobieństwa i różnice:

	Niepłynność	Jąkanie
Słyszane objawy	·          Powtarzanie ·          Przedłużanie Objawy choć bywają częste  mają lekki charakter	·          Powtarzanie ·          Przedłużanie ·          Zacięcia ·          Blokady Objawy te mają charakter siłowy, towarzyszą im napięcia
Inne Objawy	·          Oddech krótki ·          chaotyczny ·          często brany w trakcie  zdania, nawet słowa	·          oddech krótki ·          chaotyczny ·          często brany w trakcie  zdania, nawet słowa ·          Współruchy ·          Grymas twarzy ·          Duże napięcie mięśniowe ·          Czerwienienie się ·          Wiele oznak wysiłku ·          Zamykanie oczu
Emocje	·          Dziecko nie zauważa inności swojej mowy ·          Czasem gdy trudno mu coś powiedzieć denerwuje się, że nie może	·          Jest świadomy swojego jąkania ·          Czuje lęk przed mówienie ·          Ma niską samoocenę ·          Czuje się gorszy ·          Wycofuje się z grupy rówieśniczej, z mówienia na forum ·          Kontroluje się i bardzo stara by mówić płynnie
Objawy w obu przypadkach  występują z różnym natężeniem w różnych okresach	·          Dziecko zacina się głównie w momentach silnych przeżyć, gdy myśli wyprzedzają możliwości wypowiedzenia ich ·          Podczas zmęczenia	·          Jąkający się mówią gorzej gdy zależy im na  tym, by powiedzieć płynnie ·          Od tego, kto je słucha ·          Gdy mówią przez telefon ·          Jąkanie nasila się również podczas silnych emocji i zmęczenia

Niepłynność mówienia jest zupełnie naturalnym etapem w życiu małego dziecka. Oczywiście, nie każde dziecko przechodzi ten etap, ale też nie każde przewraca się na pupę, gdy stawia swoje  pierwsze kroki.

Chce powiedzieć szybko - język nie nadąża

Chce ubrać to w nowe słowa - szuka w głowie myśli, słów

Chce podzielić się emocjami - jeszcze nie wie jak

Często pojawia się, gdy dziecko ma 3- 4 lub 7 lat. Wtedy to w głowie dziecka rodzi się wiele nowych myśli, emocji, słów. Dziecko próbuje zgrać ze sobą to, co chciałby powiedzieć z tym, jak potrafi to zrobić. 

Z dnia na dzień 3latek niewiele się zmienia wizualnie, ale w środku: jego myśli, emocje, wiedza o odkrywanym przez niego świecie, jego umiejętności językowe rozwijają się bardzo, bardzo szybko.

Gubi oddech, powtarza sylaby, słowa, przeciąga głoski dając sobie czas, by zestroić wszystkie potrzebne instrumenty - myśli, słowa, język, usta, oddech, głos i emocje.

Dziecko nie boi się mówić, nie wstydzi się niepłynności  bo nie czuje, że to coś złego.

Niepokój i reakcje opiekunów, rodziców...

 -       polecenia „Mów wolniej”, „Nie jąkaj się, mów normalnie”, „Powiedz jeszcze raz, tylko spokojniej”

-         dokańczanie wypowiedzi za dziecko

-         mówienie za dziecko

-         rozmowy o niepłynności jako czymś złym z dzieckiem i  przy dziecku

-         nazywanie niepłynności  JĄKANIEM

-         izolowanie dziecka

-         karanie go za niepłynną mowę

-         wyśmiewanie

…dają dziecku do myślenia  „Coś z moją mową jest nie tak!”

I …?

-         dziecko czuje że robi coś źle

-         zaczyna się wstydzić

-         wycofuje się

-         nie chce mówić, boi się

-         boi się krytyki,  że znów mu nie wyjdzie

-         bardzo się stara

-         zaczyna się kontrolować, napinać,

-         pojawia się stres

-         mowa staje się jeszcze bardziej niepłynna    

-         pojawiają się skurcze

wtedy NIEPŁYNNOŚĆ PRZERADZA SIĘ W JĄKANIE !

Jak pomóc dziecku?

- by niepłynność nie przerodziła się w jąkanie

1. Przyjmij do serca i swojej świadomości, że nic złego się nie dzieje.
2. Przekonaj o tym tatę, babcię, dziadka i inne osoby opiekujące się dzieckiem.
3. Nie róbcie z tego rodzinnego problemu.
4. Nie rozmawiajcie o tym jak o problemie w obecności dziecka
5. Wyeliminuj to wszystko, co nadmiernie pobudza dziecko:

-  nerwową atmosferę w domu, kłótnie, krzyki czy chaotyczny sposób funkcjonowania rodziny

-  ogranicz słodycze: czekoladę, chipsy, napoje gazowane

-  gry komputerowe, komórkowe i telewizyjne

-  oglądanie TV  zastąp wspólnymi  rozmowami, zabawami również na świeżym powietrzu, spacerami.

6. Nie krytykuj mowy dziecka,  zwracaj uwagę na to, co mu się udaje, w czym jest dobry.
7. Nie mów dziecku, by zwolniło  - sama zwolnij tempo swojej mowy.
8. Nie mów „Powiedz jeszcze raz tylko spokojniej” - w zamian za to spraw, by Twoja mowa taka była: spokojna, cierpliwa, wolna.
9. Daj dziecku poczucie, że je słuchasz a to co mówi, jest dla Ciebie ważne, że macie czas.

- Jeśli to możliwe – zniż się do poziomu dziecka, nawiąż z nim kontakt wzrokowy.

- Jeśli nie – np. gdy prowadzisz samochód – powiedz dziecku, że je słuchasz, choć patrzeć musisz na drogę.

10. Nie mów za dziecko, nie wyręczaj go, ono da sobie radę. Twoja wiara w to mu pomoże.
11. Postaraj się by dziecko miało jak najwięcej doświadczeń płynnej mowy.

Zgłoś się do logopedy zajmującego się niepłynnością mowy. 

Opracowała mgr Sylwia Kuleta

neurologopeda, terapeuta zaburzeń płynności mowy

Wszystkie prawa zastrzeżone  

Informacje dla rodziców dzieci jąkających się 

1. Mowa twojego dziecka jest w okresie rozwoju; im szybciej zareagujesz na początki jąkania się - tym większa szansa na całkowite wyeliminowanie tej wady.
2. Zmień postępowanie wobec dziecka i poproś o to wszystkie osoby dorosłe przebywające z nim.
3. Stwierdzono, że jąkanie jest wywołane słabym połączeniem dwóch obszarów leżących w lewej półkuli mózgu, związanych z rejonem kory odpowiedzialnym za mowę. Ta dysfunkcja nie determinuje jąkania, najważniejsze jest, by nie utrwalił się wadliwy mechanizm powstawania mowy.
4. Dziecko nie zdaje sobie sprawy z pierwszych potknięć w mowie; ty też udawaj, że nic się nie dzieje; natomiast pośrednio – działaj.
5. Otocz je większą troskliwością, staraj się z nim przebywać dłużej. W tym czasie bądź dla niego wzorem dobrej wymowy, inicjuj zabawy polegające w dużej mierze na mówieniu.
6. Mów na przemian z dzieckiem nadając mowie odpowiedni rytm, a przede wszystkim spowalniając ją.
7. Zwracajcie się do niego pochylając się, kierując swoją twarz na wysokości jego twarzy, twoje dziecko ma na nowo uczyć się, jak mówimy.
8. Odwróćcie uwagę dziecka od wypowiadanej przez niego kwestii, kiedy zaczyna powtarzać lub nie może wypowiedzieć jednego słowa, zmieńcie umiejętnie temat lub poproście o wykonanie jakiegoś zadania.
9. Zapewnijcie dziecko, że te niewielkie potknięcia w mowie, które mu się zdarzają, są zwykłą rzeczą, kiedy uczymy się mówić i naturalnie ustąpią wraz z rosnącą sprawnością wypowiadania się.
10. Wprowadźcie zwyczaj słuchania bajek oraz czytania mu książeczek przed snem. Róbcie to wolniej niż zwykle.
11. Śpiewaj piosenki razem z dzieckiem i mów wierszyki – wtedy jąkanie nie występuje.
12. Jeśli dziecko ma okres „dobrego mówienia” nakłaniaj je, by mówiło jak najwięcej; kiedy mówi gorzej – zajmij je malowaniem, układaniem klocków, czynnościami nie wymagającymi mówienia.
13. Dziecko powinno mieć zapewniony regularny rytm dnia, w miarę możliwości trzeba je chronić przed przykrymi emocjonującymi wydarzeniami (to może być bajka zawierająca drastyczne sceny) oraz uprzedzać o mających nastąpić miłych wydarzeniach.
14. W okresie występowania pierwszych zaburzeń niepłynności w mowie nie powinno się zapisywać dziecka do przedszkola, wręcz przeciwnie - dobrze byłoby z nim wyjechać na wspólny odpoczynek, żeby poświęcić mu więcej czasu.

Ewa Ślozowska

logopeda

  (Nie)płynność mowy

Mowa i zdolność człowieka do komunikacji są niezbędne w codziennym życiu. Często nie przywiązuje się do nich wagi, szczególnie wtedy, gdy nic ich nie zaburza. Jakże zabawne wydają się dorosłym dziecięce capki, saliki czy scupaki czy ulubione lowely czy jowejy. Niepokój pojawia się, gdy coś dzieje się nie tak jak powinno – małe dziecko nie mówi, bądź mówi niewiele, a przecież inne dzieci w jego wieku już całkiem sprawnie się komunikują. Gorzej, gdy mowa dziecka jest niezrozumiała, nawet dla najbliższych, lub gdy dziecko zaczyna powtarzać głoski, sylaby a nawet całe wyrazy – od razu rodzice zauważają, że maluch się jąka. Czy to normalne, czy da się to „wyleczyć”, a może samo z tego wyrośnie, do kogo się zgłosić – do lekarza, logopedy? A co jeśli dziecko mówiło już dobrze, ba, nawet bardzo dobrze i bardzo szybko, a nagle zaczyna się zacinać? Przecież nie było kłopotu, „wygadanej” pociesze buzia się nie zamykała, a nagle nie może powiedzieć słowa, bo blokuje się na jednej głosce, sylabie, na całym wyrazie? Co zrobić w sytuacji, kiedy jąkać zaczyna się nastolatek albo dorosły? Gdy inni nazywają nasze dziecko „jąkałą”?

Te i wiele innych pytań pojawia się w głowach troskliwych rodziców.

Czym jest więc jąkanie?

Jąkanie to niepłynność mówienia, która wynika z nadmiernych skurczów mięśni odpowiedzialnych za mówienie.  Jest to zaburzenie mowy, które w różny sposób może zakłócać komunikację międzyludzką i wpływać na uczestników rozmowy. Osoba jąkająca się może zostać szybko rozpoznana przez każdego rozmówcę już podczas pierwszej konwersacji. Jeżeli jąkający zdaje sobie sprawę z niepłynności swojej mowy, może to w znaczący sposób wpływać na jego codzienność. Dotyczy to każdej sfery życia – problemem mogą się stać wszystkie sytuacje wymagające mówienie, a więc wchodzenie w najprostsze nawet interakcje z drugim człowiekiem – wizyta w sklepie, przypadkowe pytanie przechodnia o godzinę, nie wspominając o konieczności rozmów w szkole czy w pracy. Zdarza się również, że osoba jąkająca się jest wykluczana z danej społeczności – jej sposób mówienie jest dyskomfortem dla innych, więc wolą z nią nie rozmawiać, nie spotykać się. Te elementy codziennego życia znacząco wpływają na samoocenę i poczucie własnej wartości osoby dotkniętej zaburzeniem niepłynności mowy, utrudniają zdolność do nawiązywania kontaktów czy chęć uczestniczenia w życiu społecznym.

Dlaczego się jąka?

Uznaje się, że przyczyna jąkania jest wieloczynnikowa. Niektórzy badacze uznają, że skłonność do jąkania się dziedziczy, jako powód podając fakt, że częstotliwość występowania jąkania w rodzinach osób dotkniętych tym zaburzeniem wynosi 14%, zaś w całej populacji jedynie 1%. Jako inna przyczyna podawane są czynniki związane z funkcjonowaniem układu nerwowego – jąkanie może być wywołane przez silne przeżycie emocjonalne u osoby o zmniejszonej odporności na urazy psychiczne – czyli bardzo wrażliwej. Mówi się również o rozwojowych przyczynach jąkania, kiedy to na rozwój mowy dziecka wpływały niekorzystne czynniki takie jak: niewłaściwe postępowanie z dzieckiem, które weszło w etap fizjologicznego powtarzania, wymierzanie kar za jąkanie się, zwracanie uwagi na niepoprawną wymowę lub poprawianie wypowiedzi.

Jeszcze inni badacze twierdzą, że jąkanie jest objawem nerwicy. Czynnikiem wywołującym zdenerwowanie może być nawet sama świadomość niepłynnej mowy, swoboda oddychania jest wtedy zahamowana, występuje nadmierny skurcz mięśni oddechowych i innych odpowiedzialnych za mówienie, efektem jest powtarzanie głosek, sylab lub całkowita niemożność wysłowienia się.

Przyczyny jąkania mogą być różne, nie zawsze odkryte czy uświadomione, powodują jednak nadmierny skurcz mięśni odpowiedzialnych za proces mówienia, przez co mowa człowieka staje się niepłynna.

Co robić?

To bardzo ważne, żeby osoba jąkająca się trafiła pod opiekę logopedy specjalisty, który pomoże problem „oswoić” i zaakceptować. Najlepiej terapię rozpocząć jak najszybciej, by ciało nie zdążyło przyzwyczaić się do napięcia i innych „nawyków” związanych z niepłynną mową. Nie oznacza to jednak, że może być za późno na rozpoczęcie terapii, nawet, jeśli jąkanie trwa już wiele miesięcy czy lat. Nauka prawidłowego i kontrolowanego oddechu pozwoli rozluźnić mięśnie oddechowe, a dodatkowe ćwiczenia artykulacyjne - także inne mięśnie odpowiedzialne za mówienie. Logopeda nauczy też jak rozpoczynać mówienie, by mowa była bardziej płynna, czy jak poradzić sobie w sytuacji, gdy nastąpił blok. Oczywiście, nie można oczekiwać, że po pojedynczych zajęciach mowa stanie się zupełnie płynna, ale systematyczna praca podczas zajęć i samodzielne ćwiczenia w domu według wskazań logopedy, przyniosą pożądane efekty niezależnie od wieku osoby jąkającej, czy też czasu trwania niepłynności mowy.

W przypadku terapii jąkania niezwykle istotne jest wsparcie otoczenia – akceptacja,  mobilizacja do ćwiczeń i uczestnictwa w terapii, cierpliwość. Dla wielu jąkających się niezwykle pomocny jest udział w zajęciach Klubu J, który jest grupą wsparcia dla osób dotkniętych niepłynnością mowy i ich rodzin. To tu często po raz pierwszy mogą opowiedzieć o swoich problemach z mową, otrzymując zrozumienie i wsparcie. Nie czują się  osamotnione i łatwiej jest wtedy podjąć działania, by, dzięki akceptacji i konsekwentnym ćwiczeniom, dać szansę popłynąć słowom bez bloków czy innych barier i uwierzyć, że mowa może stać się prawdziwą przyjemnością. Nie jest to zadanie łatwe, ale – dzięki konsekwencji i wsparciu najbliższych – wykonalne!

                        Katarzyna Turnau-Matynia

logopeda

Bibliografia:

1.                                Chęciek M. (2007), Jąkanie. Diagnoza – Terapia – Program, Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

2.                                Chwatcew M. E. (1962), W sprawie etiologii i symptomatyki jąkania, „Logopedia” 4, s. 8-16.

3.                                Kostecka W. (2004), Zintegrowany program terapii osób jąkających się, Lublin, Agencja Wydawniczo – Handlowa Antoni Dudek.

4.                                Styczek I. (1979), Logopedia, Warszawa, PWN.

5.                                Tarkowski Z. (2001), Jąkanie, Warszawa, PWN.